VLIER nabij de Mookerheide

De vlier stond aan de rand van de Mookerheide. Het voelde er warm aan en ondanks de ochtendfrisheid kreeg ik warme handen.

Ik kreeg het gevoel dat de vlier me aanspoorde om van het leven te genieten.

“Laat je meestromen. Ga met de stroom mee. Geniet van de “bubbels”. Beleef de mooie momenten”

VLIER

VLIER werd van oudsher bij stalruimtes aangeplant om vliegen weg te houden. Vandaar dat het de naam heeft alle kwaadaardige plagen en krachten buiten je lijf en je huis te houden. Er zijn vele sages en sprookjes waarin vlier een rol speelt.

VLIER BOTANISCH

Vlier is meestal een hoge struik of een kleine boom, algemeen in Europa voorkomend. Vlier bloeit in witte trossen vanaf eind mei tot in juli afhankelijk van de staanplaats. Het draagt donkerrode, bijna zwarte vruchten in dezelfde trossen vanaf eind augustus. Vlier staat overal in bossen, vaak aan de rand daarvan, in parken en plantsoenen maar ook langs wegen en houtwallen. Pas als de vlier gaat bloeien valt hij op. De witte trossen, die op schermen lijken, hebben een zoete, beste bedwelmende geur. Sommige mensen vinden deze muskusachtige geur niet aangenaam. Als je vlierbloesem wilt gaan plukken zie je dat vlier een actief insectenleven met vooral veel insecten in vele soorten en kevertjes heeft. Vlinders en bijen mijden vlier vaak.

Na de bloei is de vlier een tijd onopvallend aanwezig, maar dat veranderd snel als de bessen beginnen af te rijpen en even later de trossen zwaar van de vele besjes door hun gewicht naar beneden beginnen te hangen. Dan eind augustus tot september verkleuren de bessen om uiteindelijk dieppaars, bijna zwart te worden. Vogels zijn er dol op en verspreiden de harde zaden die er binnenin zitten door ze elders uit te poepen.

Doordat vlier zich aan vele omstandigheden aanpast en uiterst snel groeit is deze plant wel overal te vinden.  Van nature groeit vlier graag boven waterlopen.

AANPLANTEN

In de praktijk worden vlier via een winterstek vermenigvuldigd. Het slaat dan vrijwel altijd snel aan.

WAT IS EEN WINTERSTEK?

  • Zodra het blad van de takken is gevallen, knip je met een scherpe snoeischaar enkele stevige, rechte scheuten af die dat jaar gevormd zijn.
  • Haal de top eraf, verdeel de rest van de tak in stukjes van tien tot twintig centimeter.
  • Zet de stukjes rechtop in een geultje en vul het geultje met zanderige grond. Zo bevriezen ze niet en blijven ze vochtig genoeg.
  • Laat de bovenkant van de stekken boven de grond uitsteken.
  • Graaf in het vroege voorjaar de stekken op en pot ze apart op.

Dit werkt bij vele struiken of bomen als: wilg, kornoelje, liguster, boerenjasmijn, kruis- en rode bes, druif, buddleja (vlinderstruik), braam en natuurlijk vlier. In het eerste jaar na uitplant worden dit dan al behoorlijke struiken, die vaak dan het tweede jaar al gaan bloeien.

Men zou in de winter wat grotere takken uit een vlierboom of struik moeten snoeien, zodat jongere takken meer ruimte krijgen. Vlier bloeit namelijk op een-jarig hout. Vlier houdt van een bedekte bodem. Geschikt om verloren hoeken van je terrein op te vullen en als windvang te dienen. De vlier doet het goed op alle gronden, maar moet niet in het water staan. Op droge gronden valt de opbrengst tegen.

Vlierstuiken zijn bij kwekerijen te koop. Als “bosplantsoen” voor rond de 0,70 euro te koop. Tegenwoordig worden er ook soorten aangeboden waarbij men aangeeft dat deze een verhoogde productie aan bessen geven. Korsör is zo’n ras met een lager anthocyaangehalte. Ook ‘Haschberg’ afkomstig uit Oostenrijk is zo’n variëteit.  Voor rond de 7 euro zijn deze planten in pot in de handel.

Natuurlijk kan men vlier ook nog zelf uitzaaien.

PAS OP VOOR BERGVLIER & KRUIDVLIER

Bestudeer voor het plukken ook de kenmerken en uiterlijk van berg- en kruidvlier, want aan die planten moet je gewoon voorbijgaan. De geur van kruidvlier vind ik duidelijk onaangenaam en deze plant broeit niet op hout.

Daarnaast heb je bergvlier, maar die bloeit echt later en heeft in trossen, die niet op de schermen van echte vlier lijken, witte bloemen en later trossen echt felrode bessen (niets hiervan gebruiken).

VLIER VERHAAL

De vlier is verweven in de Europese folklore. In het algemeen houdt vlier ‘heksen en andere enge wezens’ op afstand.

Een oude vertelling verhaalt van twee jongemannen, die zich heel lang geleden op een zwoele zomerdag te slapen legden in de schaduw van een oude knoestige vlierstruik.

….”Een van de twee zag in zijn droom hoe uit de mond van zijn vriend een klein grijs muisje kroop. Het diertje keek even om zich heen. Vervolgens rende het snel naar de stam van de oude vlier.

Daar bleef het een tijdje rondscharrelen. En ritselde het tussen het afgevallen blad en de dode takken. Ineens verdween het muisje even snel als het gekomen was in de mond van de slaper.

Eenmaal goed wakker, vertelde de jongeman deze droom aan zijn vriend.

Die vond dat de droom één of andere betekenis moest hebben. Want een droom onder een vlierstruik heeft voorspellende waarde.

‘Wij gaan gewoon kijken op de plek, waar het muisje rond bleef scharrelen’, zei de vriend.

Met vereende krachten begonnen zij de grond tussen de wortels onder de vlier af te tasten. Van een muizenhol was geen spoor te vinden.

Na lang zoeken voelden zij een hard, koel voorwerp onder de grond.

Er werd een spade geleend uit een nabijgelegen schuur. Toen begon het graafwerk.

Er kwam een mooie stenen pot uit het gat. Met veel moeite kregen zij het deksel open.

De pot bleek tot de rand toe gevuld met zilver- en goudstukken.”…..

Hoe de pot daar gekomen is, wordt niet verteld. Maar misschien is het wel een schat van een heks of een duivel……

Van de vlier werd en wordt nog steeds gezegd, dat vele duistere wezens tot de vaste bewoners van oude vlierstruiken behoren. Omhakken of uitrukken van een vlier, vraagt om problemen. De kans dat de bewoners zich wreken wegens deze verplichtte verhuizing is niet gering.

VLINDERSTRUIK

De Vlinderstruik (Buddleja Davidii) is pas vanaf 1900 op grote schaal hier aangeplant. Al in de 17e eeuw is de plant vanuit China in Europa ingevoerd. Eerst rond de Tweede Wereldoorlog is de plant hier ingeburgerd. Maar omdat de plant van oorsprong het vooral goed doet op droge, rijkere grond geeft deze exoot hier weinig problemen. Zeker doordat hier maar weinig geschikte groeiplekken in onze landschappen bestaan.

buddleja tuin thijmstraat nijmegen
Buddleja aan de stoep Thijmstraat Nijmegen

VLINDERPLANT

Buddleja trekt veel vlinders aan. Het is echter geen waardplant voor hier van oorsprong voorkomende vlindersoorten. Dus bevordert de plant de biodiversiteit van vlinders niet. Maar onder andere Atalanta, Dagpauwoog, Witjes, Kleine Vos en Distelvlinder bezoeken de bloeiende plant zeker vaak. De bloemen zijn alleen geschikt voor insecten met een lange tong. Daarbij bestuiven deze bezoekers de bloem gelijk.

Bij ernstige vorst vriezen de planten in ( bij ernstige vorst van meer dan -15 graden, kan Buddleja zelfs doodvriezen). Normaliter lopen de planten aan de voet in het voorjaar weer uit.

ROYALE BLOEM BUDDLEJA wilde-planten.nl

Voor een volle bloei is snoei in het voorjaar op zijn laatst in maart nodig. In vele varieteiten met verschillende bloemkleuren is de Vlinderstruik hier te koop . Er zijn bladverliezende, maar ook altijd groenblijvende soorten.

Meer informatie over de Vlinderstruik in onze vrije natuur op wilde-planten.nl

MEDISCH

Het blad bevat zeepstoffen. De stof is giftig voor vissen. Voor vee werd het vroeger gebruikt bij problemen met (aars-)maden. Voor mensen werd het als thee gebruikt voor het ophoesten van slijm. Zonder medisch voorschrift echter nooit zelf gebruiken.

In de theetuin van de Hortus in Nijmegen staan vlinderstruiken, maar in de Spoorkuil bij het centrum van Nijmegen met een eigen bijzonder microklimaat staan wintergroene Buddleja’s in het wild.

buddleja spoorkuil nijmegen
Vlinderstruik in de Spoorkuil in Nijmegen

VOGELKERS, EUROPESE & andere soorten

Vogelkers

Algemene Soorten

Inheemse soorten/algemeen voorkomend

Vogelkers      Prunus Padus

De vogelkers is een bladverliezende boom, inheems in Centraal en Noord Europa. Hoogte tot 15 m. Bloemen geurig, ongeveer 1,2 cm. doorsnede, eind mei, in trossen tot 15 cm.

bloem gewone vogelkers

Vruchten ongeveer 0,6 cm, zwart met een bittere smaak, bruikbaar om smaak te geven aan brandewijn en wijn, rijp in juli/augustus. Vogels zijn dol op de vruchten van de vogelkers. Bladeren getand, vaak met bosjes dons in de oksels. De schors is glad, donker grijsachtig bruin en heeft een onplezierige sterke geur.  

Verdere informatie over de vogelkers op wilde-planten.nl 

 

amerik. vogelkers plant

AMERIKAANSE VOGELKERS wordt gezien als een invasieve plantensoort in het Europese eco-systeem. En om die reden wordt deze boom tegenwoordig soms bestreden (vogelpest is daarom de bijnaam van de Amerikaanse variant).

In wat nattere bosgebieden heeft deze van elders ingevoerde en hier aangeplante soort zijn Europese tegenhanger de Europese Vogelkers vaak verdrongen. Van beide planten wordt gezegd dat ze giftig zijn en inderdaad bevatten de bladeren en pitten  blauwzuur-glykosiden. Alleen de pitten van gewone kersen zijn net zo giftig, evenals bittere amandelen uit dezelfde familie. Het vruchtvlees is net als bij gewone kersen zeer goed te verwerken tot gelei, siroop en wijn. Trouwens ook de bloemen zijn licht giftig, maar smaken best lekker. Alleen moet men er niet te veel van gebruiken , want ze bevatten ook hetzelfde blauwzuur-glykosiden. Wat wel logisch is want ze ruiken ernaar, namelijk naar bittere amandelen.

Bes Amer. vogelkers
Amerikaanse vogelkers met veel bessen

De Amerikaanse Vogelkers ( Prunus Serotina) kan uitgroeien tot redelijk hoge bomen tot wel 20 meter. Toch blijft de plant meestal meer struikachtig. Het bloeit wit in mei – begin juni.

Bloemen Amer. vogelkers
Bloemen Amer. vogelkers

De kleine vruchten van de Amerikaanse vogelkers zijn in augustus- begin september rijp en hangen in trossen. Alleen rijp smaken ze lekker, zelfs rauw, maar wel wat bitter. Als dorstlesser  functioneren ze prima. Vogels zijn dol op de kersen en dat is mede een reden waarom de plant zich zo snel kan uitbreiden. Dat komt ook omdat ze zo goed kiemen. Dit in tegenstelling tot de Europese vogelkers.

Op het terrein van de HORTUS in NIJMEGEN kan men beide soorten aantreffen.

bloemen van nog een andere Amerikaanse vogelkers, (Prunus Viginiania)

VOOR BESSEN VAN DE AMERIKAANSE VOGELKERS – PLUK ALLES WAAR MEN BIJ KAN! Voor vogels en andere dieren hoeft men geen bessen van deze vogelkers-soort achter te laten, want dan verspreid deze plant zich nog sneller. En er zijn wel genoeg andere eetbare zaken in het bos voor deze dieren.


Pas op: weet wel dat je een boom van een van de vogelkerssoorten hebt, want de vruchten zijn verwisselbaar met andere onaangename soorten, die in dezelfde tijd afrijpen. Vooral door de bloemen kan men vogelkers in het voorjaar snel herkennen. Dus pluk de vruchten van een boom, die je al vroeger in het jaar hebt herkent.
Soms is hier en daar ( duingebieden) een andere Amerikaanse vogelkers-soort aangeplant. Deze lijkt erg op de Amerikaanse vogelkers, alleen zijn de vruchten rood. ( VIRGINISCHE VOGELKERS = Prunus Viginiania)


AANPLANT
Zowel in een grote eetbare tuin als in voedselbossen zou je hier Europese vogelkers (Prunus Radus) moeten aanplanten. Ze passen hier in bosachtige gebieden en leveren best redelijk wat bessen. Niet alleen voor ons, maar ook voor vele vogels zijn deze belangrijk gezond voedsel.  Naast de noodzakelijke bestrijding van de Amerikaanse vogelkers in bosgebieden, zou de aanplant van Europese vogelkers het natuurlijk evenwicht in de natuur kunnen bevorderen. En de plant blijft een goede waardplant voor insecten en vlinders. Van nature groeit Europese vogelkers op op vochthoudende zand- en leemgrond op open terrein en langs bosranden. Als “bosplantsoen” zijn de boompjes al voor 1,36 per stuk te koop. Daarmee krijg je toch in verhouding tot andere inlandse bomen snelgroeiende struiken of heesters ,die weinig of geen onderhoud vragen en gelijk je terrein goed afbakenen.

INHOUDSSTOFFEN
Bast van Europese vogelkers:  Amaygdaline, Looistoffen, hars en pruno-laurasine.
Pas op: de bladeren, de pitten en in veel mindere mate de bloemen bevatten blauwzuur, een best giftige stof. De erg bittere smaak ervan verhindert normaliter gewone, overmatige consumptie ervan.
MEDISCH
Thee van bast werd gemengd met andere plantaardige stoffen gebruikt als tonikum en  onvermengd bij hoofdpijn en hartproblemen. Ook gebruikt als verdovend middel. Zeer beperkt gebruiken en zeker niet zonder medisch voorschrift.

VOGELKERSGELEI of JAM

Voor deze gelei ook de vruchten met weinig kokend water overgieten. 10 minuten laten staan en daarna met een houten lepel door een zeef wrijven.

De massa in een pan doen en per ½ kilo vruchten moes er 300 tot 500 gram suiker en kook de massa ongeveer 10 minuten. Controleer dan of het voldoende geleert.

vogelkersjam
  • Sommigen voegen wat pectine toe aan de vogelkersjam, andere gebruiken er geleersuiker voor.
  • Luxe vogelkers jam maakt men door na het koken er 50 gram fijngehakte amandelen en een paar druppels bittere amandelessence toe te voegen en dan de jam te verpakken.

VEEL MEER RECEPTEN MET VOGELKERS op NATUUR-KEUKEN.NL

DE RIJKE NATUUR

gewone vogelkers oude prent

                    

IMBOLC het eerste lente-teken

De wilgen steken kaal af

Tegen diepblauwe avondlucht.

De zon zakt weg

In winterdode stammen.

Als baken staat deze dieprood,

Gevangen tussen zwart vlechtwerk van takken.

De maan laat zich kleuren

Staat blozend vol aan de hemel

Weet dat getijden

De aarde stuurt

Naar een nieuwe lente.

Grond bedekt met transparant wit vlies.

Licht geelgroene punten doorboren

Doodse stilte

Voor een kort moment.

In beschutting kauwen schapen bedachtzaam,

Het lijf stevig gebold.

Nog even

En geboorte mekkert.

Nieuw leven

Roept

natuur uit winterslaap.

VUILBOOM

Vanwege de reinigende eigenschappen van de bessen en de bast wordt deze boom zo genoemd. Vaak wordt de boom ook Sporkehout RHAMNUS FRANGULA genoemd. Dit omdat de takken gemakkelijk afbreken. Het is naaste familie van de Wegedoorn.

Zie verder bij SPORKEHOUT

WALNOOT, OKKERNOOT

Bomen van elders

Walnoot                  Juglans regia

Walnut(eng)     Noix(fr)

jonge-walnootboom
walnoten

DE WALNOOT- OF OKKERBOOM is een oorspronkelijke soort, die al eeuwenlang in onze streken groeit. Ook andere soorten van dezelfde geslacht (JUGLANS) leveren eetbare vruchten op. Botanisch wordt de walnoot als een steenvrucht en niet als een noot beschouwd, terwijl iedereen bij de walnoten het over noten zal hebben. De vrucht wordt omgeven door een harde, tweedelige schaal, de dop. Die vrucht zit in een groene bolster, die tijdens het rijpen zal openbarsten. Soms gebeurt dit aan de boom maar vaker op de grond.De Latijnse naam betekent letterlijk “vreemde noot” of noot van Jupiter! De soort is afkomstig uit Zuidoost-Europa. Juglans-soorten zijn vrijwel overal op de wereld te vinden. De okkernoten hier zijn vooral door de Romeinen over Europa verspreid.

tekening: paul hoftijzer

BOTANISCH

De Walnoot kan uitgroeien tot een prachtige boom van wel 30 meter hoog. Groeit goed in boomgaarden en andere beschermde plaatsen. De mannelijke katjes en de groene vrouwelijke bloemetjes bloeien aan dezelfde boom. Draagt in april en mei bloesem, voor of net nadat de bladknoppen uitkomen. De vruchten zijn glad en ongeveer tot 5 cm. doorsnede. De vruchten (walnoten) worden geoogst.

In de HEEMTUIN West Betuwe in Geldermalsen staan meerdere mooie oude walnoten.

De walnoot is een waardplant voor het VLIEGEND HERT.

De opbrengst aan noten is elk jaar anders. (Te) vroeg uitlopen in het voorjaar en ook erg natte periodes in het voorjaar hebben grote invloed op de oogst. Walnotenbomen leveren pas na 10 tot 15 jaar noten op. Uit de verse, groene noten wordt walnoten-olie geperst. De groene omhulsels van de noten bevat donker sap, dat voor houtverf gebruikt wordt. Het hout is mooi geaderd en gewild voor onder andere meubels.

AANPLANT: Door het planten van jonge bomen op ruime plekken, waar ook over 20 – 30 jaar nog voldoende zonlicht kan komen. Houdt van een rijke, diepe, kalkrijke bodem. Bijvoorbeeld een wat open plek in bosgebied. Geschikt voor zeer ruime tuinen en eetbossen met voldoende oppervlakte. Het blijft wel een investering voor lange termijn. Een goede, goed gewortelde boom van rond de 2.50 meter hoog zal rond de 25 euro gaan kosten. De boom heeft wel een jaar of drie nodig om na de aanplant goed te wortelen. Er zijn ook goed geënte variëteiten te koop.

NOTEN

walnoot

Als de noten van de bomen vallen zijn ze rijp. Het is zaak de geoogste noten vervolgens snel te drogen. Als ze nog in de groene bolster zitten zet men er vaak een verfbrander op om die te drogen. Dan moet je dan om de vier tot vijf dagen herhalen. Heb je meer geduld, kan men ze ook in een net of jutezak in de buurt van een warmtebron hangen of een warme plek in de zon. De bolster wordt dan vanzelf zwart en is er dan gemakkelijk af te halen. De dop van de walnoten kan met een notenkraker of een houten hamer kapot worden geslagen. Ook door twee noten tegen elkaar aan te drukken barsten ze open.

De vliesjes moeten dan alleen nog verwijderd worden. De walnoot lijkt een beetje op de twee hersenhelften van een mens.

INHOUDSSTOFFEN

Vruchten bevatten Vitamine C en licht giftige glykoside ( maar vooral in de bolser van de vrucht). Door inwerking van drogen en lucht wordt dit gif chemisch omgezet en daarom zijn de noten eigenlijk niet giftig. Noten: 40 tot 60 % vette olie, lipide. Uit de noten geperste olie: Tricglyceride van Linol-, Linileen-,Myristine- en Laurine-zuur

EETBAAR

De groene bolster worden gebruikt om likeur te maken. Uit walnoten kan door koude persing mooie notenolie worden gewonnen, die alleen geschikt is voor koud gebruik (in de salade).

Walnoten kunnen in salades, brood, gebak, gerechten met vlees en wild gebruikt worden. Om zo te knabbelen zijn ze ook erg lekker.

RECEPTEN voor walnoot: kijk op www.nederlands-dis.nl

BIJZONDERHEID

Men zegt dat er niets onder een walnootboom groeit , maar dat blijkt niet waar te zijn. Maar door de glykoside die walnoot bevat zijn ze minder gevoelig voor insecten en bacteriën.