Categorie: botanisch

Geslacht  Ilex   Familie  Aquifoliaccae

Meestal groenblijvende bomen en struiken. Kenmerkend is de diepe was-glans, de kleur en de vorm van de bladeren. Blad is meestal stekelig en gegolfd en getand, eindigend in een doorn. Aan een plant soms sterk wisselend in vorm. Leerachtig, aan de bovenzijde donkergroen, onderzijde lichter groen.  Manlijke en vrouwelijke bloemen, klein, kort gesteeld in schijntrossen, witte sterretjes, zacht geurend, op afzonderlijke bomen. Vruchten giftig, bestaande uit één of meer zaden met een vlezige bedekking, meestal fel scharlakenrood van kleur.

HULST      BOTANISCH

Hulst is een inheemse soort, de oorspronkelijke variëteit komt nog vrij zeldzaam voor.

• ILEX Aquifolium                                

Hulst is een groenblijvende boom of struik met glanzende donkergroene bladeren met prikkels en rode bessen. Inheems in West Azië en Europa. Hoogte meestal tot 10 meter, soms veel groter tot wel 25 meter. Komt voor in bossen, hagen en in kreupelhout. Bloemen klein en wit, vaak met een beetje paars. Hulst bloeit van mei tot augustus. De bessen zijn helder rood en blijven de hele winter aan de struik. De bessen zijn pas in het najaar rijp.

De hoogste hulst in ons land staat in Zelhem (Gelderland) en is 18 meter hoog. Aan de dorpsstraat in Havelte (Drenthe) staat een hulst geplant tussen 1700 en 1750, met een omvang van 4 meter.

Nuttig gebruik van Hulst

Het hout was vroeger zeer gewild voor schaakstukken, inlegwerk en houtgravures. Omdat het hout hard en fijnvezelig is wordt het nog steeds gebruikt voor o.a.: houtdraaierij, bij inlegwerk en voor gravures.

Een boom uit het Middellandse zee bekken, de Krim en de randen van Azië. Hier al langere tijd als sierboom aangeplant.

De JUDASBOOM = Cercis Siliquastrum is een breedgroeiende, bladverliezende boom of struik (2 tot 7 meter), die maar langzaam groeit en in het voorjaar (april, mei) voordat het blad verschijnt uitbundig bloeit met trosjes violette of roze vlinderbloemige bloemen.  Omdat de boom een penwortel vormt is het niet raadzaam (en haalbaar) de boom op oudere leeftijd te herplanten.

Heeft een zonnige, warme plantplek nodig met bij voorkeur een licht, maar kalkrijke bodem. Kan zeker als jonge boom niet tegen erg stevige langdurige vorst.  Is geschikt om op een zuidmuur als gevelplant te leiden. Niet planten tussen bestrating, heeft een brede boomcirkel met bodem begroeiing nodig. Kan goed tegen droogte en kan dankzij de lange penwortel diep uit de grond water halen. Het is een vlinderbloemige plant en leeft net als de meeste soorten vlinderbloemigen in mutualistische symbiose met stikstofbindende bacteriën.

EETBAAR

De bloesem bevat Flavonoïden als Myricetin-3-Rhamnoside. Bloesem en peulen eetbaar. Bloemknoppen worden als kappertjes ingelegd.

JENEVERBES ( Juniperus Communis) is een karakteristieke boom of struik, die wel tot 6 meter hoog kan uitgroeien. Het hoort bij de familie van de Cipressen. Goede leefomstandigheden voor jeneverbes-planten worden in de Lage Landen steeds moeizamer te realiseren. Met als gevolg dat er steeds minder jeneverbessen in de het wild te vinden zijn. Daarnaast is in het verleden ook behoorlijk stom met de bescherming van deze bijzondere inlandse planten omgegaan.Door er hekken om heen te zetten, werd het voor schapen onmogelijk om langs de struiken te lopen.  Daardoor bleven er geen rijpe bessen meer aan hun wol hangen en konden de schapen deze plant niet meer verspreiden. Daarbij speelt mee dat de rijpe vruchten maar een vrij korte periode kunnen kiemen. Zowel in België als in Nederland is jeneverbes beschermd en staat ook op de Rode lijst als gevoelig en sterk afgenomen.

Groeit van nature bij zandverstuivingen en op heidegebieden. Houdt van licht zure tot zure grond.

De meer zuidelijk groeiende jeneverbessen zijn aromatischer.  De donkere tweejarige bessen bevatten de meeste smaak en daaruit kan jeneverbesolie gewonnen worden.

Jeneverbes kent mannelijke en vrouwelijke planten. Alleen de vrouwelijke planten dragen bes, maar de bloemen van de vrouwelijke planten, moeten wel door de mannelijk bloemen bevrucht worden.  Door de wind wordt het mannelijke zaad verplaatst. De jeneverbessen bloeien met kleine groene bloemetjes in mei en juni, ze zitten aan de basis van de naalden. Jeneverbes kent wintergroene stijve naalden en die stekelig in clusters van drie aan de takken zitten.De groene kegelachtige vruchten groeien uit in de herfst en verkleuren in de loop van het volgende jaar van blauw tot bijna zwart. De verse bessen zijn eetbaar, maar vooral de al aan de struik gedroogde donkere bessen worden door mensen verzameld.

De spiraal van het zelf, de zoektocht naar het zelf.

Klimop HEDERA HELIX Lierre(fr)

De klimop is een overblijvende, algemene klimplant met houtige stengels. In bossen met vochtige, vruchtbare bodem tot 12 meter hoog in de bomen; ook op de grond kruipend in bossen en houtwallen op wat armere grond. 

Bloeitijd september tot december, trekken veel insekten. Vruchten zwart in trossen, werden vroeger aanbevolen ter genezing van reuma. De vruchten ontwikkelen zich vanaf november en zijn rond het eind van het jaar rijp.

Het is een oorspronkelijke in het oosten en zuidoosten van Nederland inheemse plant.

In landen als Rusland , Oostenrijk en de Balkan-landen wordt gele kornoelje  = Cornus Mas voor eigen gebruik vaak aangeplant. In het wild groeit de gele Kornoelje langs bosranden, in rivierbossen, op stenige hellingen en in struwelen. De bomen kunnen wel 100 jaar oud worden en kunnen wel 6 meter hoog worden.

Gele Kornoelje geeft voor ons eetbare bessen, ze rijpen onregelmatig af en zijn eigenlijk pas rijp als ze van de boom of struik vallen. Dan worden ze snel door vogels en kleine dieren opgegeten.

Voor aanplant, gebruik en recepten, klikt men naar natuur-keuken.nl

Wil je meer weten over Gele kornoelje in onze natuur, kan men naar wilde-planten.nl doorklikken.

RODE KORNOELJE

Hier groeit ook vaak de Rode Kornoelje, maar verwisselen met de gele kornoelje ligt niet voor de hand. De rode takken en de in de herfst rijpe bijna zwarte vruchten van de Rode Kornoelje verwissel je niet gauw.

De zwarte bessen moet je niet eten, want die zijn misschien wel giftig, maar zeker oneetbaar.

Het Drentsch Krentenboompje = Amelachier Laevis

Vooral in het oosten van Nederland ziet men in Drenthe, Twente en de Achterhoek in het voorjaar de witte gloed langs bosranden en op landgoederen van de bloesem van het krentenboompje.

De plant wordt dan door bijen en andere insecten rijk bezocht. Het is een plant uit de familie van de Rozen, waarvan je eigenlijk nu wel kunt zeggen dat het een inheemse soort is.

Dit geslacht uit de rozenfamilie bestaat uit ongeveer 25 soorten struiken of kleine boompjes, waarvan de helft vruchten oplevert die men kan eten. De plant komt voor op het hele noordelijk halfrond waarvan de meeste afkomstig zijn uit Amerika (waar de wilde vorm in veel gevallen uitgestorven is) maar er zijn ook een aantal soorten die uit Europa en Azië stammen. In Canada loopt een programma om krentenboompjes daar weer aan te planten. Er bestaat best een verwarring over de oorsprong en naamgeving van de verschillende variëteiten van het inheemse krentenboompjes: Amelanchier Ovalis, Vulgaris en Laevis.

De meest geschikte om te eten is Amelanchier Alnifolia. Maar hier groeien vooral het Drents krentenboompje (A.laevis) en het Amerikaanse krentenboompje ( A. lamarckii). Beide leveren eetbare vruchten op, maar ook de bloemen zijn eetbaar. Het Drents Krentenboompje kan men in Drenthe zelf in het wild vinden. In Drenthe, Twente en Limburg kom je ook op meerdere plekken verwilderde krentenboompjes tegen (die in de 19e en 20e eeuw zijn ingevoerd), naast inheemse soorten. De soorten vermengen zich gemakkelijk. Tegenwoordig worden ze vaak geënt door telers aangeboden. In de Alpen groeit ook het Europese Krentenboompje (A.ovalis of A.Vulgaris).

Het krentenboompje bloeit vroeg in april – mei. De vruchten kan men het beste zo vroeg mogelijk in de zomer juni – juli verzamelen, want anders hebben vogels deze opgegeten. De vruchten zijn rijk aan Vitamine. Men kan er goede jam van maken. Door de vroege bloei is het een belangrijke voedselbron voor bijen en andere insecten. De herfstkleuren zijn vaak erg mooi.

Het boompje of struik groeit uit tot wel 10 meter is bladverliezend en houdt van licht vochtige zure of zandgrond. Het zaait zichzelf of door zangvogels gemakkelijk uit. De pitten in de vruchten zijn voor ons licht giftig, maar we lopen daarbij geen enkel risico omdat de pitten voor ons te hard zijn om open te breken.

AANPLANT

Men kan jonge bomen het beste in het winterseizoen planten. Als je eenmaal krentenboompjes op je terrein hebt staan zorgen vogels ervoor dat ze elders worden uitgezaaid. De zaden van een krentenboom kiemen erg gemakkelijk. De boom doet het goed op zandgrond en heeft wat zon nodig (halfschaduw).

MEDISCH

Thee gemaakt van de bast werd in Noord-Amerika gedronken om de menstruatie te verzachten en te regelen. Ook wordt het gegeven om na een bevalling te herstellen. Ook bij maagproblemen worden de bessen ingezet. 

INHOUDSSTOFFEN

Recent onderzoek toont aan dat bessen vers geoogst in juni een hoger niveau van antioxidanten hebben dan andere bessen zoals wilde bosbessen, aardbeien of frambozen. Bovendien bevatten de bessen veel meer eiwitten, calcium en vezels dan bosbessen. En zijn rijk aan vitamine A en C. Het bevat daarnaast veel vezels. 100 gram bessen bevat minimaal 6 gram vezels en dat is ruim ¼ van onze dagelijkse behoefte. Omdat het verder veel antioxidanten en mineralen (ijzer en koper) bevat is het een zeer gezond product.

GEBRUIK

Bloemen voor salades en om nagerechten smaak te geven of te decoreren. Blad en bast kan men het beste in september verzamelen om te drogen voor kruidenthee en medicinaal gebruik.

De vruchten kunnen goed gedroogd worden en als krenten gebruikt worden.

Men kan van de vruchten ook lekker jam maken en voor likeur en wijn zijn ze ook erg geschikt.

Voor meer informatie en recepten: www.natuur-keuken.nl

Boom van elders

De kwee = Cydonia Oblonga is familie van de roos en verwant aan appel, lijsterbes en peer. De struik of kleine boom maar wel breed groeiend van 3 tot 6 meter hoog. Bloeit laat in mei en juni met mooie, grote, witte of roze bloemen.

Van oorsprong groeide kwee in Armenië of Perzië, dus houdt wel van warmte en zon. De plant groeit goed op lichte klei of zavelgrond, die best vochthoudend mag zijn.

Voor aanplant, gebruik en recepten, kan men hier naar natuur-keuken.nl klikken.

Ook op de Hortus van Nijmegen staan in de theetuin meerdere Kweebomen aan de rand het het pad.

Bij ons bezoek aan onze vriend Hans in de Betuwe in het najaar krijgen we meestal een tas met appels mee. Naast twee lekker ouderwetse soorten appel vonden we een keer ook kweeperen in deze tas. De kwee is een vrucht die vroeger bij heel veel boerderijen stond, trouwens ook bij vele landgoederen in het grensgebied als de Achterhoek.

De vruchten zijn rauw eigenlijk niet te eten maar worden verwerkt tot onder andere jam, compote, gelei, taart, vruchtenbrood, sap, wijn en likeur. De naam marmelade is afkomstig van de Portugese naam voor kwee-jam.

De kwee geeft een harde groen-gele tot gele vrucht. De vruchten kunnen een appel of peer-vorm hebben. Er zijn wel 12 rassen geschikt voor ons klimaat, die allemaal vruchten dragen met andere eigenschappen. De vruchten hebben alle wel een sterke geur.  Bewaar er dus geen ander fruit dicht naast. Oogst- en bewaarbaar vanaf oktober tot januari.

JAPANE KWEE

Naast de gewone kwee bestaat er nog een Japanse kwee, die vroeg in het jaar met vele rode bloemen bloeit.Het is meer een lager groeiende struik, geschikt voor een tuinrand. Hiervan zijn de vruchten in augustus al tot jam en gelei te verwerken.

AANPLANT

Kwee wordt vaak geënt op lijsterbes, meidoorn en peer. Kwee-boom Portugal is een zeer productieve soort, die zelf-bestuivend is. Dus ook geschikt als soloboom voor een klein tuin.

MEDISCH

Wordt ingezet bij long-, maag- en hals-problemen, darmproblemen met bloedverlies en om menstruatie op gang te krijgen. Er wordt op dit moment onderzoek gedaan naar de medische kwaliteiten van kwee.

INHOUDSSTOFFEN

Het fruit bevat: koolhydraten waarvan vooral 10 % suikers met een complexe samenstelling: pektine, protopektine en Sorbitol, organische zuren, Vitamines als B1, B2, Niacine en C, etherische olie met terpenlactone, zoals (+)trans-Marmelolacton en afgeleide stoffen daarvan.

EETBAAR

Kwee is moeilijk te schillen. Ik doe dat eigenlijk nooit. Heeft de kwee een dunne vilt laag dan wrijf ik die met een doek af voordat ik de kweeperen of appels ga koken.

Voor meer informatie en recepten met kwee: www.natuur-keuken.nl

Lariks

Bomen van elders

Lariks           Larix Decidua. Larch(eng)     Mélèze(fr)

De lariks is een grote sierlijke boom, inheems in de bergen van centraal en zuid Europa. Een bladverliezende naaldboom, die boven de 900 meter wel 42 meter hoog kan worden. Hier blijven lariksen veel kleiner. Vaak te vinden aan de rand van heuvelachtig bosgebied. De mannelijke en vrouwelijke bloemen groeien aan één boom, en zijn respectievelijk goudgeel en helderrood. De katjes komen uit aan het eind van maart tot begin mei. Kegels rijpend van groen naar bruin in de herfst, tot 3 cm. lang; elke schub enigszins gegolfd. Twijgen geelachtig, vaak hangend. Naalden heldergroen: het loof verkleurt tot goudgeel en valt in november af. Schors is grijs of rozeachtig grijs met verticale barsten en schubben.

De Japanse Lariks of Goudlork ( larix kaempferi ) onderscheidt zich o.a. door de kleur van de twijgen= roodbruin en de naalden. Bij de goudlork hebben de blauwgroene naalden twee duidelijke witte strepen aan de onderzijde. In ons land zijn vaak Lariksen aangeplant die een kruising zijn tussen de Japanse en Europese Lariks. Die groeien hier beter, dan de Europese Lariks. Deze boom voelt zich beter thuis in de bergen, zeker boven de 900 meter.

Uit het hout wordt Lariks-terpentijn gewonnen ( of Venetiaanse Terpetijn), dat als de beste grondstof voor klassieke olieverf wordt gebruikt. Het wordt ook medisch ingezet bij Reuma en verstoppingen van de ademwegen.

Lariks-terpetijn gewonnen uit Lariskhars bevat circa 15% aetherisch olie. Deze olie is opgebouwd uit 70% alpha-pinen en verder Car-3-en, Borneol, Bornylacetaat, Dipenten en Guajacol, Verder zit er 50-65 % Kars-zuren in als Laricinolzuur, Laricorosen (ongeveer 15% als onzeepbare hars) , maar ook Laerixylacetaat en Abietinzuur.

De vrouwelijke kegels worden gebruikt voor likeur en er wordt gelei van gemaakt.