leven met bomen
De vlier stond aan de rand van de Mookerheide. Het voelde er warm aan en ondanks de ochtendfrisheid kreeg ik warme handen.
Ik kreeg het gevoel dat de vlier me aanspoorde om van het leven te genieten.
“Laat je meestromen. Ga met de stroom mee. Geniet van de “bubbels”. Beleef de mooie momenten”
VLIER werd van oudsher bij stalruimtes aangeplant om vliegen weg te houden. Vandaar dat het de naam heeft alle kwaadaardige plagen en krachten buiten je lijf en je huis te houden. Er zijn vele sages en sprookjes waarin vlier een rol speelt.
VLIER BOTANISCH
Vlier is meestal een hoge struik of een kleine boom, algemeen in Europa voorkomend. Vlier bloeit in witte trossen vanaf eind mei tot in juli afhankelijk van de staanplaats. Het draagt donkerrode, bijna zwarte vruchten in dezelfde trossen vanaf eind augustus. Vlier staat overal in bossen, vaak aan de rand daarvan, in parken en plantsoenen maar ook langs wegen en houtwallen. Pas als de vlier gaat bloeien valt hij op. De witte trossen, die op schermen lijken, hebben een zoete, beste bedwelmende geur. Sommige mensen vinden deze muskusachtige geur niet aangenaam. Als je vlierbloesem wilt gaan plukken zie je dat vlier een actief insectenleven met vooral veel insecten in vele soorten en kevertjes heeft. Vlinders en bijen mijden vlier vaak.
Na de bloei is de vlier een tijd onopvallend aanwezig, maar dat veranderd snel als de bessen beginnen af te rijpen en even later de trossen zwaar van de vele besjes door hun gewicht naar beneden beginnen te hangen. Dan eind augustus tot september verkleuren de bessen om uiteindelijk dieppaars, bijna zwart te worden. Vogels zijn er dol op en verspreiden de harde zaden die er binnenin zitten door ze elders uit te poepen.
Doordat vlier zich aan vele omstandigheden aanpast en uiterst snel groeit is deze plant wel overal te vinden. Van nature groeit vlier graag boven waterlopen.
AANPLANTEN
In de praktijk worden vlier via een winterstek vermenigvuldigd. Het slaat dan vrijwel altijd snel aan.
WAT IS EEN WINTERSTEK?
Dit werkt bij vele struiken of bomen als: wilg, kornoelje, liguster, boerenjasmijn, kruis- en rode bes, druif, buddleja (vlinderstruik), braam en natuurlijk vlier. In het eerste jaar na uitplant worden dit dan al behoorlijke struiken, die vaak dan het tweede jaar al gaan bloeien.
Men zou in de winter wat grotere takken uit een vlierboom of struik moeten snoeien, zodat jongere takken meer ruimte krijgen. Vlier bloeit namelijk op een-jarig hout. Vlier houdt van een bedekte bodem. Geschikt om verloren hoeken van je terrein op te vullen en als windvang te dienen. De vlier doet het goed op alle gronden, maar moet niet in het water staan. Op droge gronden valt de opbrengst tegen.
Vlierstuiken zijn bij kwekerijen te koop. Als “bosplantsoen” voor rond de 0,70 euro te koop. Tegenwoordig worden er ook soorten aangeboden waarbij men aangeeft dat deze een verhoogde productie aan bessen geven. Korsör is zo’n ras met een lager anthocyaangehalte. Ook ‘Haschberg’ afkomstig uit Oostenrijk is zo’n variëteit. Voor rond de 7 euro zijn deze planten in pot in de handel.
Natuurlijk kan men vlier ook nog zelf uitzaaien.
PAS OP VOOR BERGVLIER & KRUIDVLIER
Bestudeer voor het plukken ook de kenmerken en uiterlijk van berg- en kruidvlier, want aan die planten moet je gewoon voorbijgaan. De geur van kruidvlier vind ik duidelijk onaangenaam en deze plant broeit niet op hout.
Daarnaast heb je bergvlier, maar die bloeit echt later en heeft in trossen, die niet op de schermen van echte vlier lijken, witte bloemen en later trossen echt felrode bessen (niets hiervan gebruiken).
De vlier is verweven in de Europese folklore. In het algemeen houdt vlier ‘heksen en andere enge wezens’ op afstand.
Een oude vertelling verhaalt van twee jongemannen, die zich heel lang geleden op een zwoele zomerdag te slapen legden in de schaduw van een oude knoestige vlierstruik.
….”Een van de twee zag in zijn droom hoe uit de mond van zijn vriend een klein grijs muisje kroop. Het diertje keek even om zich heen. Vervolgens rende het snel naar de stam van de oude vlier.
Daar bleef het een tijdje rondscharrelen. En ritselde het tussen het afgevallen blad en de dode takken. Ineens verdween het muisje even snel als het gekomen was in de mond van de slaper.
Eenmaal goed wakker, vertelde de jongeman deze droom aan zijn vriend.
Die vond dat de droom één of andere betekenis moest hebben. Want een droom onder een vlierstruik heeft voorspellende waarde.
‘Wij gaan gewoon kijken op de plek, waar het muisje rond bleef scharrelen’, zei de vriend.
Met vereende krachten begonnen zij de grond tussen de wortels onder de vlier af te tasten. Van een muizenhol was geen spoor te vinden.
Na lang zoeken voelden zij een hard, koel voorwerp onder de grond.
Er werd een spade geleend uit een nabijgelegen schuur. Toen begon het graafwerk.
Er kwam een mooie stenen pot uit het gat. Met veel moeite kregen zij het deksel open.
De pot bleek tot de rand toe gevuld met zilver- en goudstukken.”…..
Hoe de pot daar gekomen is, wordt niet verteld. Maar misschien is het wel een schat van een heks of een duivel……
Van de vlier werd en wordt nog steeds gezegd, dat vele duistere wezens tot de vaste bewoners van oude vlierstruiken behoren. Omhakken of uitrukken van een vlier, vraagt om problemen. De kans dat de bewoners zich wreken wegens deze verplichtte verhuizing is niet gering.
De Vlinderstruik (Buddleja Davidii) is pas vanaf 1900 op grote schaal hier aangeplant. Al in de 17e eeuw is de plant vanuit China in Europa ingevoerd. Eerst rond de Tweede Wereldoorlog is de plant hier ingeburgerd. Maar omdat de plant van oorsprong het vooral goed doet op droge, rijkere grond geeft deze exoot hier weinig problemen. Zeker doordat hier maar weinig geschikte groeiplekken in onze landschappen bestaan.
VLINDERPLANT
Buddleja trekt veel vlinders aan. Het is echter geen waardplant voor hier van oorsprong voorkomende vlindersoorten. Dus bevordert de plant de biodiversiteit van vlinders niet. Maar onder andere Atalanta, Dagpauwoog, Witjes, Kleine Vos en Distelvlinder bezoeken de bloeiende plant zeker vaak. De bloemen zijn alleen geschikt voor insecten met een lange tong. Daarbij bestuiven deze bezoekers de bloem gelijk.
Bij ernstige vorst vriezen de planten in ( bij ernstige vorst van meer dan -15 graden, kan Buddleja zelfs doodvriezen). Normaliter lopen de planten aan de voet in het voorjaar weer uit.
Voor een volle bloei is snoei in het voorjaar op zijn laatst in maart nodig. In vele varieteiten met verschillende bloemkleuren is de Vlinderstruik hier te koop . Er zijn bladverliezende, maar ook altijd groenblijvende soorten.
Meer informatie over de Vlinderstruik in onze vrije natuur op wilde-planten.nl
MEDISCH
Het blad bevat zeepstoffen. De stof is giftig voor vissen. Voor vee werd het vroeger gebruikt bij problemen met (aars-)maden. Voor mensen werd het als thee gebruikt voor het ophoesten van slijm. Zonder medisch voorschrift echter nooit zelf gebruiken.
In de theetuin van de Hortus in Nijmegen staan vlinderstruiken, maar in de Spoorkuil bij het centrum van Nijmegen met een eigen bijzonder microklimaat staan wintergroene Buddleja’s in het wild.
Vogelkers
Algemene Soorten
Inheemse soorten/algemeen voorkomend
Vogelkers Prunus Padus
De vogelkers is een bladverliezende boom, inheems in Centraal en Noord Europa. Hoogte tot 15 m. Bloemen geurig, ongeveer 1,2 cm. doorsnede, eind mei, in trossen tot 15 cm.
Vruchten ongeveer 0,6 cm, zwart met een bittere smaak, bruikbaar om smaak te geven aan brandewijn en wijn, rijp in juli/augustus. Vogels zijn dol op de vruchten van de vogelkers. Bladeren getand, vaak met bosjes dons in de oksels. De schors is glad, donker grijsachtig bruin en heeft een onplezierige sterke geur.
Verdere informatie over de vogelkers op wilde-planten.nl
AMERIKAANSE VOGELKERS wordt gezien als een invasieve plantensoort in het Europese eco-systeem. En om die reden wordt deze boom tegenwoordig soms bestreden (vogelpest is daarom de bijnaam van de Amerikaanse variant).
In wat nattere bosgebieden heeft deze van elders ingevoerde en hier aangeplante soort zijn Europese tegenhanger de Europese Vogelkers vaak verdrongen. Van beide planten wordt gezegd dat ze giftig zijn en inderdaad bevatten de bladeren en pitten blauwzuur-glykosiden. Alleen de pitten van gewone kersen zijn net zo giftig, evenals bittere amandelen uit dezelfde familie. Het vruchtvlees is net als bij gewone kersen zeer goed te verwerken tot gelei, siroop en wijn. Trouwens ook de bloemen zijn licht giftig, maar smaken best lekker. Alleen moet men er niet te veel van gebruiken , want ze bevatten ook hetzelfde blauwzuur-glykosiden. Wat wel logisch is want ze ruiken ernaar, namelijk naar bittere amandelen.
De Amerikaanse Vogelkers ( Prunus Serotina) kan uitgroeien tot redelijk hoge bomen tot wel 20 meter. Toch blijft de plant meestal meer struikachtig. Het bloeit wit in mei – begin juni.
De kleine vruchten van de Amerikaanse vogelkers zijn in augustus- begin september rijp en hangen in trossen. Alleen rijp smaken ze lekker, zelfs rauw, maar wel wat bitter. Als dorstlesser functioneren ze prima. Vogels zijn dol op de kersen en dat is mede een reden waarom de plant zich zo snel kan uitbreiden. Dat komt ook omdat ze zo goed kiemen. Dit in tegenstelling tot de Europese vogelkers.
Op het terrein van de HORTUS in NIJMEGEN kan men beide soorten aantreffen.
VOOR BESSEN VAN DE AMERIKAANSE VOGELKERS – PLUK ALLES WAAR MEN BIJ KAN! Voor vogels en andere dieren hoeft men geen bessen van deze vogelkers-soort achter te laten, want dan verspreid deze plant zich nog sneller. En er zijn wel genoeg andere eetbare zaken in het bos voor deze dieren.
Pas op: weet wel dat je een boom van een van de vogelkerssoorten hebt, want de vruchten zijn verwisselbaar met andere onaangename soorten, die in dezelfde tijd afrijpen. Vooral door de bloemen kan men vogelkers in het voorjaar snel herkennen. Dus pluk de vruchten van een boom, die je al vroeger in het jaar hebt herkent.
Soms is hier en daar ( duingebieden) een andere Amerikaanse vogelkers-soort aangeplant. Deze lijkt erg op de Amerikaanse vogelkers, alleen zijn de vruchten rood. ( VIRGINISCHE VOGELKERS = Prunus Viginiania)
AANPLANT
Zowel in een grote eetbare tuin als in voedselbossen zou je hier Europese vogelkers (Prunus Radus) moeten aanplanten. Ze passen hier in bosachtige gebieden en leveren best redelijk wat bessen. Niet alleen voor ons, maar ook voor vele vogels zijn deze belangrijk gezond voedsel. Naast de noodzakelijke bestrijding van de Amerikaanse vogelkers in bosgebieden, zou de aanplant van Europese vogelkers het natuurlijk evenwicht in de natuur kunnen bevorderen. En de plant blijft een goede waardplant voor insecten en vlinders. Van nature groeit Europese vogelkers op op vochthoudende zand- en leemgrond op open terrein en langs bosranden. Als “bosplantsoen” zijn de boompjes al voor 1,36 per stuk te koop. Daarmee krijg je toch in verhouding tot andere inlandse bomen snelgroeiende struiken of heesters ,die weinig of geen onderhoud vragen en gelijk je terrein goed afbakenen.
INHOUDSSTOFFEN
Bast van Europese vogelkers: Amaygdaline, Looistoffen, hars en pruno-laurasine.
Pas op: de bladeren, de pitten en in veel mindere mate de bloemen bevatten blauwzuur, een best giftige stof. De erg bittere smaak ervan verhindert normaliter gewone, overmatige consumptie ervan.
MEDISCH
Thee van bast werd gemengd met andere plantaardige stoffen gebruikt als tonikum en onvermengd bij hoofdpijn en hartproblemen. Ook gebruikt als verdovend middel. Zeer beperkt gebruiken en zeker niet zonder medisch voorschrift.
VOGELKERSGELEI of JAM
Voor deze gelei ook de vruchten met weinig kokend water overgieten. 10 minuten laten staan en daarna met een houten lepel door een zeef wrijven.
De massa in een pan doen en per ½ kilo vruchten moes er 300 tot 500 gram suiker en kook de massa ongeveer 10 minuten. Controleer dan of het voldoende geleert.
VEEL MEER RECEPTEN MET VOGELKERS op NATUUR-KEUKEN.NL
DE RIJKE NATUUR
Beter bekend la Olm of Iep
Vanwege de iepenziekte zijn vele iepen in ons land verwenen.
Kijk verder onder IEP/OLM
Een niet inlandse boom, die het nu hier goed begint te doen.
Vroeger had men hier alleen gedroogde vijgen. Vijgenbomen zag men nooit gewoon in een tuin. Alleen bij rijkere, vaak adellijke buitenhuizen, trof men soms een vijgenboom aan als die over een kas daarvoor beschikten. Of ze hadden een vijg, maar palmboom of een sinaasappel in een grote pot of kist in de zomer op het terras staan, die dan in de koude periode naar de wintertuin verhuisden.
Toen we in Zuid-Frankrijk woonden hadden we zelf meerdere vijgenbomen in de tuin staan. Die zaten twee keer per jaar vol vijgen. En die in het najaar waren echt sappig en overheerlijk. Heerlijk om zo direct van de boom rijp op te eten. Die uit het voorjaar werden tot vijgenjam verwerkt. Daar hebben we zo de smaak van vijgen leren waarderen. Terug een Nederland kwam er ineens een vijgenboom op ons pad en die staat tegenwoordig naast een citroenboom met nu zelfs rijpe citroenen als het niet vriest op ons balkon. Het is nog maar een kleintje, dus vijgen hebben we nog niet gezien. En door deze ervaring snappen we het nut van een wintertuin: een zonnige, droge plek voor de winter-periode, waar het niet gaat vriezen. Want het is toch veel mooier om planten, die niet vorstvast zijn op die manier de koude te laten overleven. Want ingepakt in noppenfolie gaat het ook, maar ik heb iets tegen in plastic verpakte planten. En maar weinig kennen de luxe van een verwarmde kas bij hun huis om daar een vijg in te planten.
Toch kan men in de Lage Landen goed vijgen buiten in je tuin kweken. Je moet alleen voor een goede standplaats zorgen en een geschikte (zelfbestuivende) soort vijg uitzoeken. Er zijn namelijk ook vijgenbomen die best tegen vorst kunnen.
VIJGENBOOM BOTANISCH
Vijg = Ficus carica is een boom of grote struik uit de moerbeifamilie. De plant bloeit meestal rond mei en de lekkerste vijgen oogst je in de herfst (september en oktober).
De gewone vijgenboom is inheems in Zuid-Europa en Noord-Afrika. In het Nederlandse klimaat wordt de vijg niet groot en blijft meer een brede struik. De vijg kan hier wel tot meer dan 5 meter uitroeien. De vijg houdt van een ietwat vochtige grond en staat graag op een beschutte warme en zonnige plaats. De bladeren zijn dik en leerachtig. Ze kunnen 30 x 25 cm groot worden. De bladeren hebben een hartvormige voet en zijn drie- tot vijflobbig. De vijgenboom heeft kleine bloemen. Ze zijn opgesloten in een bijna gesloten bloembodem die vlezig is. De mannelijke bloemen zitten vlak bij de opening.
De bevruchting van de vijgenboom geschiedt door symbiose met een galwesp, die zowel zichzelf als de vijg voortplant. De vijgenwesp komt in Nederland niet voor. De onbevruchte bloem kan hierdoor niet afrijpen en valt af. Om toch ook in ons gematigde klimaat eetbare vruchten te krijgen zijn er cultivars ontwikkeld die vruchten ontwikkelen zonder dat er een bevruchting aan te pas komt. Een voordeel van deze maagdelijke vruchtzetting is dat deze variëteiten vrij zijn van pitten.
De rijpe vruchten variëren van kleur en worden rond de 6 cm lang. Vijgen zijn vers goed te eten en heerlijk zoet. Ze zijn ook goed te drogen.
Behalve als je een plek binnen hebt waar een vijgenboom kan overwinteren, moet je hier een vijg niet in een pot planten. Want de kans op bevriezing in een pot is veel groter.
Jonge vijgen kan je het beste in het voorjaar planten, dan kunnen de boompjes rustig door het jaar heen wortelen. Plaats een vijg niet op een natte plek. Het beste is om de vijg wat verhoogd te planten. Extra water geven, zelfs in een droge zomer is eigenlijk niet nodig.
Snoeien hoef je bij een vijg eigenlijk nooit. Moet je het wel doen (bij voorkeur van november tot februari) plant de scheuten gewoon in een pot en zet die binnen warm. Snij dan het liefst stukken af met meerdere knopen van ongeveer 35 cm lengte. Meestal zullen ze uitlopen en heb je in het voorjaar een nieuw vijgenboompje, waar je vast iemand blij mee kunt maken.
GESCHIKTE RASSEN:
De wintervaste soort Brown Turkey wordt hier regelmatig aangeboden, maar de smaak van de vijgen valt best tegen.
Voor een goede rassenlijst kijk op: https://www.vijg.nl/rassen/
Zoek voor hier een ras uit die goed wintervast is en smaakvolle vijgen geeft. De beschikbare ruimte bepaald de groeisnelheid die je bij voorkeur moet kiezen. Plant ze in ieder geval in het voorjaar in matig van compost voorziene grond. Het beste planten op een verhoging. Mulching helpt in de winter erg tegen bevriezing. Je kunt de onderzijde van een vijgenboom daarnaast ook in de winterperiode in stro verpakken.
Een struik van rond de zestig cm in pot van een voor ons klimaat geschikt ras kost rond de 12 euro.
Recepten en meer informatie over vijgen
DE VLIERSTRUIK in onze vroegere achtertuin
Kaal staan de stammen
Recht in de grond gestoken
Land in de dertiende maan verlicht en gebroken
Het blauwe maanlicht maakt de nacht oud
Land bedekt met sneeuw, zo inkoud.
De aardgeesten kleumen in de aarde
In deze koude nacht gevangen
Dromend van slechts 9 maanden geleden
Nee, nooit meer in de bedwelmende roes bevangen
In de bloemen geur en
stralende witte bundels sterretjes vol verlangen
zij ook hier vastzaten zo even
Dromend over dood en leven
Dromend over zin en zijn
Gedachten met de volle zomer voor de deur
Verdrijven met elke slok bubbelwijn.
Doortrokken met die bloemengeur
Die mens en heks tot voorzicht raden
Om zichzelf niet te verraden
En verder met je pad te gaan
Want het einde kan je niet overslaan
Uit dood komt een nieuw beleven
Terwijl de aardman op de vlierfluit blaast
Ons netzo als de vlierwijn verbaast,
Van vergeten, al is het even.
