leven met bomen
De vlier stond aan de rand van de Mookerheide. Het voelde er warm aan en ondanks de ochtendfrisheid kreeg ik warme handen.
Ik kreeg het gevoel dat de vlier me aanspoorde om van het leven te genieten.
“Laat je meestromen. Ga met de stroom mee. Geniet van de “bubbels”. Beleef de mooie momenten”
VLIER werd van oudsher bij stalruimtes aangeplant om vliegen weg te houden. Vandaar dat het de naam heeft alle kwaadaardige plagen en krachten buiten je lijf en je huis te houden. Er zijn vele sages en sprookjes waarin vlier een rol speelt.
VLIER BOTANISCH
Vlier is meestal een hoge struik of een kleine boom, algemeen in Europa voorkomend. Vlier bloeit in witte trossen vanaf eind mei tot in juli afhankelijk van de staanplaats. Het draagt donkerrode, bijna zwarte vruchten in dezelfde trossen vanaf eind augustus. Vlier staat overal in bossen, vaak aan de rand daarvan, in parken en plantsoenen maar ook langs wegen en houtwallen. Pas als de vlier gaat bloeien valt hij op. De witte trossen, die op schermen lijken, hebben een zoete, beste bedwelmende geur. Sommige mensen vinden deze muskusachtige geur niet aangenaam. Als je vlierbloesem wilt gaan plukken zie je dat vlier een actief insectenleven met vooral veel insecten in vele soorten en kevertjes heeft. Vlinders en bijen mijden vlier vaak.
Na de bloei is de vlier een tijd onopvallend aanwezig, maar dat veranderd snel als de bessen beginnen af te rijpen en even later de trossen zwaar van de vele besjes door hun gewicht naar beneden beginnen te hangen. Dan eind augustus tot september verkleuren de bessen om uiteindelijk dieppaars, bijna zwart te worden. Vogels zijn er dol op en verspreiden de harde zaden die er binnenin zitten door ze elders uit te poepen.
Doordat vlier zich aan vele omstandigheden aanpast en uiterst snel groeit is deze plant wel overal te vinden. Van nature groeit vlier graag boven waterlopen.
AANPLANTEN
In de praktijk worden vlier via een winterstek vermenigvuldigd. Het slaat dan vrijwel altijd snel aan.
WAT IS EEN WINTERSTEK?
Dit werkt bij vele struiken of bomen als: wilg, kornoelje, liguster, boerenjasmijn, kruis- en rode bes, druif, buddleja (vlinderstruik), braam en natuurlijk vlier. In het eerste jaar na uitplant worden dit dan al behoorlijke struiken, die vaak dan het tweede jaar al gaan bloeien.
Men zou in de winter wat grotere takken uit een vlierboom of struik moeten snoeien, zodat jongere takken meer ruimte krijgen. Vlier bloeit namelijk op een-jarig hout. Vlier houdt van een bedekte bodem. Geschikt om verloren hoeken van je terrein op te vullen en als windvang te dienen. De vlier doet het goed op alle gronden, maar moet niet in het water staan. Op droge gronden valt de opbrengst tegen.
Vlierstuiken zijn bij kwekerijen te koop. Als “bosplantsoen” voor rond de 0,70 euro te koop. Tegenwoordig worden er ook soorten aangeboden waarbij men aangeeft dat deze een verhoogde productie aan bessen geven. Korsör is zo’n ras met een lager anthocyaangehalte. Ook ‘Haschberg’ afkomstig uit Oostenrijk is zo’n variëteit. Voor rond de 7 euro zijn deze planten in pot in de handel.
Natuurlijk kan men vlier ook nog zelf uitzaaien.
PAS OP VOOR BERGVLIER & KRUIDVLIER
Bestudeer voor het plukken ook de kenmerken en uiterlijk van berg- en kruidvlier, want aan die planten moet je gewoon voorbijgaan. De geur van kruidvlier vind ik duidelijk onaangenaam en deze plant broeit niet op hout.
Daarnaast heb je bergvlier, maar die bloeit echt later en heeft in trossen, die niet op de schermen van echte vlier lijken, witte bloemen en later trossen echt felrode bessen (niets hiervan gebruiken).
De vlier is verweven in de Europese folklore. In het algemeen houdt vlier ‘heksen en andere enge wezens’ op afstand.
Een oude vertelling verhaalt van twee jongemannen, die zich heel lang geleden op een zwoele zomerdag te slapen legden in de schaduw van een oude knoestige vlierstruik.
….”Een van de twee zag in zijn droom hoe uit de mond van zijn vriend een klein grijs muisje kroop. Het diertje keek even om zich heen. Vervolgens rende het snel naar de stam van de oude vlier.
Daar bleef het een tijdje rondscharrelen. En ritselde het tussen het afgevallen blad en de dode takken. Ineens verdween het muisje even snel als het gekomen was in de mond van de slaper.
Eenmaal goed wakker, vertelde de jongeman deze droom aan zijn vriend.
Die vond dat de droom één of andere betekenis moest hebben. Want een droom onder een vlierstruik heeft voorspellende waarde.
‘Wij gaan gewoon kijken op de plek, waar het muisje rond bleef scharrelen’, zei de vriend.
Met vereende krachten begonnen zij de grond tussen de wortels onder de vlier af te tasten. Van een muizenhol was geen spoor te vinden.
Na lang zoeken voelden zij een hard, koel voorwerp onder de grond.
Er werd een spade geleend uit een nabijgelegen schuur. Toen begon het graafwerk.
Er kwam een mooie stenen pot uit het gat. Met veel moeite kregen zij het deksel open.
De pot bleek tot de rand toe gevuld met zilver- en goudstukken.”…..
Hoe de pot daar gekomen is, wordt niet verteld. Maar misschien is het wel een schat van een heks of een duivel……
Van de vlier werd en wordt nog steeds gezegd, dat vele duistere wezens tot de vaste bewoners van oude vlierstruiken behoren. Omhakken of uitrukken van een vlier, vraagt om problemen. De kans dat de bewoners zich wreken wegens deze verplichtte verhuizing is niet gering.
De Vlinderstruik (Buddleja Davidii) is pas vanaf 1900 op grote schaal hier aangeplant. Al in de 17e eeuw is de plant vanuit China in Europa ingevoerd. Eerst rond de Tweede Wereldoorlog is de plant hier ingeburgerd. Maar omdat de plant van oorsprong het vooral goed doet op droge, rijkere grond geeft deze exoot hier weinig problemen. Zeker doordat hier maar weinig geschikte groeiplekken in onze landschappen bestaan.
VLINDERPLANT
Buddleja trekt veel vlinders aan. Het is echter geen waardplant voor hier van oorsprong voorkomende vlindersoorten. Dus bevordert de plant de biodiversiteit van vlinders niet. Maar onder andere Atalanta, Dagpauwoog, Witjes, Kleine Vos en Distelvlinder bezoeken de bloeiende plant zeker vaak. De bloemen zijn alleen geschikt voor insecten met een lange tong. Daarbij bestuiven deze bezoekers de bloem gelijk.
Bij ernstige vorst vriezen de planten in ( bij ernstige vorst van meer dan -15 graden, kan Buddleja zelfs doodvriezen). Normaliter lopen de planten aan de voet in het voorjaar weer uit.
Voor een volle bloei is snoei in het voorjaar op zijn laatst in maart nodig. In vele varieteiten met verschillende bloemkleuren is de Vlinderstruik hier te koop . Er zijn bladverliezende, maar ook altijd groenblijvende soorten.
Meer informatie over de Vlinderstruik in onze vrije natuur op wilde-planten.nl
MEDISCH
Het blad bevat zeepstoffen. De stof is giftig voor vissen. Voor vee werd het vroeger gebruikt bij problemen met (aars-)maden. Voor mensen werd het als thee gebruikt voor het ophoesten van slijm. Zonder medisch voorschrift echter nooit zelf gebruiken.
In de theetuin van de Hortus in Nijmegen staan vlinderstruiken, maar in de Spoorkuil bij het centrum van Nijmegen met een eigen bijzonder microklimaat staan wintergroene Buddleja’s in het wild.
Vogelkers
Algemene Soorten
Inheemse soorten/algemeen voorkomend
Vogelkers Prunus Padus
De vogelkers is een bladverliezende boom, inheems in Centraal en Noord Europa. Hoogte tot 15 m. Bloemen geurig, ongeveer 1,2 cm. doorsnede, eind mei, in trossen tot 15 cm.
Vruchten ongeveer 0,6 cm, zwart met een bittere smaak, bruikbaar om smaak te geven aan brandewijn en wijn, rijp in juli/augustus. Vogels zijn dol op de vruchten van de vogelkers. Bladeren getand, vaak met bosjes dons in de oksels. De schors is glad, donker grijsachtig bruin en heeft een onplezierige sterke geur.
Verdere informatie over de vogelkers op wilde-planten.nl
AMERIKAANSE VOGELKERS wordt gezien als een invasieve plantensoort in het Europese eco-systeem. En om die reden wordt deze boom tegenwoordig soms bestreden (vogelpest is daarom de bijnaam van de Amerikaanse variant).
In wat nattere bosgebieden heeft deze van elders ingevoerde en hier aangeplante soort zijn Europese tegenhanger de Europese Vogelkers vaak verdrongen. Van beide planten wordt gezegd dat ze giftig zijn en inderdaad bevatten de bladeren en pitten blauwzuur-glykosiden. Alleen de pitten van gewone kersen zijn net zo giftig, evenals bittere amandelen uit dezelfde familie. Het vruchtvlees is net als bij gewone kersen zeer goed te verwerken tot gelei, siroop en wijn. Trouwens ook de bloemen zijn licht giftig, maar smaken best lekker. Alleen moet men er niet te veel van gebruiken , want ze bevatten ook hetzelfde blauwzuur-glykosiden. Wat wel logisch is want ze ruiken ernaar, namelijk naar bittere amandelen.
De Amerikaanse Vogelkers ( Prunus Serotina) kan uitgroeien tot redelijk hoge bomen tot wel 20 meter. Toch blijft de plant meestal meer struikachtig. Het bloeit wit in mei – begin juni.
De kleine vruchten van de Amerikaanse vogelkers zijn in augustus- begin september rijp en hangen in trossen. Alleen rijp smaken ze lekker, zelfs rauw, maar wel wat bitter. Als dorstlesser functioneren ze prima. Vogels zijn dol op de kersen en dat is mede een reden waarom de plant zich zo snel kan uitbreiden. Dat komt ook omdat ze zo goed kiemen. Dit in tegenstelling tot de Europese vogelkers.
Op het terrein van de HORTUS in NIJMEGEN kan men beide soorten aantreffen.
VOOR BESSEN VAN DE AMERIKAANSE VOGELKERS – PLUK ALLES WAAR MEN BIJ KAN! Voor vogels en andere dieren hoeft men geen bessen van deze vogelkers-soort achter te laten, want dan verspreid deze plant zich nog sneller. En er zijn wel genoeg andere eetbare zaken in het bos voor deze dieren.
Pas op: weet wel dat je een boom van een van de vogelkerssoorten hebt, want de vruchten zijn verwisselbaar met andere onaangename soorten, die in dezelfde tijd afrijpen. Vooral door de bloemen kan men vogelkers in het voorjaar snel herkennen. Dus pluk de vruchten van een boom, die je al vroeger in het jaar hebt herkent.
Soms is hier en daar ( duingebieden) een andere Amerikaanse vogelkers-soort aangeplant. Deze lijkt erg op de Amerikaanse vogelkers, alleen zijn de vruchten rood. ( VIRGINISCHE VOGELKERS = Prunus Viginiania)
AANPLANT
Zowel in een grote eetbare tuin als in voedselbossen zou je hier Europese vogelkers (Prunus Radus) moeten aanplanten. Ze passen hier in bosachtige gebieden en leveren best redelijk wat bessen. Niet alleen voor ons, maar ook voor vele vogels zijn deze belangrijk gezond voedsel. Naast de noodzakelijke bestrijding van de Amerikaanse vogelkers in bosgebieden, zou de aanplant van Europese vogelkers het natuurlijk evenwicht in de natuur kunnen bevorderen. En de plant blijft een goede waardplant voor insecten en vlinders. Van nature groeit Europese vogelkers op op vochthoudende zand- en leemgrond op open terrein en langs bosranden. Als “bosplantsoen” zijn de boompjes al voor 1,36 per stuk te koop. Daarmee krijg je toch in verhouding tot andere inlandse bomen snelgroeiende struiken of heesters ,die weinig of geen onderhoud vragen en gelijk je terrein goed afbakenen.
INHOUDSSTOFFEN
Bast van Europese vogelkers: Amaygdaline, Looistoffen, hars en pruno-laurasine.
Pas op: de bladeren, de pitten en in veel mindere mate de bloemen bevatten blauwzuur, een best giftige stof. De erg bittere smaak ervan verhindert normaliter gewone, overmatige consumptie ervan.
MEDISCH
Thee van bast werd gemengd met andere plantaardige stoffen gebruikt als tonikum en onvermengd bij hoofdpijn en hartproblemen. Ook gebruikt als verdovend middel. Zeer beperkt gebruiken en zeker niet zonder medisch voorschrift.
VOGELKERSGELEI of JAM
Voor deze gelei ook de vruchten met weinig kokend water overgieten. 10 minuten laten staan en daarna met een houten lepel door een zeef wrijven.
De massa in een pan doen en per ½ kilo vruchten moes er 300 tot 500 gram suiker en kook de massa ongeveer 10 minuten. Controleer dan of het voldoende geleert.
VEEL MEER RECEPTEN MET VOGELKERS op NATUUR-KEUKEN.NL
DE RIJKE NATUUR
De wilgen steken kaal af
Tegen diepblauwe avondlucht.
De zon zakt weg
In winterdode stammen.
Als baken staat deze dieprood,
Gevangen tussen zwart vlechtwerk van takken.
De maan laat zich kleuren
Staat blozend vol aan de hemel
Weet dat getijden
De aarde stuurt
Naar een nieuwe lente.
Grond bedekt met transparant wit vlies.
Licht geelgroene punten doorboren
Doodse stilte
Voor een kort moment.
In beschutting kauwen schapen bedachtzaam,
Het lijf stevig gebold.
Nog even
En geboorte mekkert.
Nieuw leven
Roept
natuur uit winterslaap.
Vanwege de reinigende eigenschappen van de bessen en de bast wordt deze boom zo genoemd. Vaak wordt de boom ook Sporkehout RHAMNUS FRANGULA genoemd. Dit omdat de takken gemakkelijk afbreken. Het is naaste familie van de Wegedoorn.
Zie verder bij SPORKEHOUT
Walnoot Juglans regia
Walnut(eng) Noix(fr)
DE WALNOOT- OF OKKERBOOM is een oorspronkelijke soort, die al eeuwenlang in onze streken groeit. Ook andere soorten van dezelfde geslacht (JUGLANS) leveren eetbare vruchten op. Botanisch wordt de walnoot als een steenvrucht en niet als een noot beschouwd, terwijl iedereen bij de walnoten het over noten zal hebben. De vrucht wordt omgeven door een harde, tweedelige schaal, de dop. Die vrucht zit in een groene bolster, die tijdens het rijpen zal openbarsten. Soms gebeurt dit aan de boom maar vaker op de grond.De Latijnse naam betekent letterlijk “vreemde noot” of noot van Jupiter! De soort is afkomstig uit Zuidoost-Europa. Juglans-soorten zijn vrijwel overal op de wereld te vinden. De okkernoten hier zijn vooral door de Romeinen over Europa verspreid.
BOTANISCH
De Walnoot kan uitgroeien tot een prachtige boom van wel 30 meter hoog. Groeit goed in boomgaarden en andere beschermde plaatsen. De mannelijke katjes en de groene vrouwelijke bloemetjes bloeien aan dezelfde boom. Draagt in april en mei bloesem, voor of net nadat de bladknoppen uitkomen. De vruchten zijn glad en ongeveer tot 5 cm. doorsnede. De vruchten (walnoten) worden geoogst.
In de HEEMTUIN West Betuwe in Geldermalsen staan meerdere mooie oude walnoten.
De walnoot is een waardplant voor het VLIEGEND HERT.
De opbrengst aan noten is elk jaar anders. (Te) vroeg uitlopen in het voorjaar en ook erg natte periodes in het voorjaar hebben grote invloed op de oogst. Walnotenbomen leveren pas na 10 tot 15 jaar noten op. Uit de verse, groene noten wordt walnoten-olie geperst. De groene omhulsels van de noten bevat donker sap, dat voor houtverf gebruikt wordt. Het hout is mooi geaderd en gewild voor onder andere meubels.
AANPLANT: Door het planten van jonge bomen op ruime plekken, waar ook over 20 – 30 jaar nog voldoende zonlicht kan komen. Houdt van een rijke, diepe, kalkrijke bodem. Bijvoorbeeld een wat open plek in bosgebied. Geschikt voor zeer ruime tuinen en eetbossen met voldoende oppervlakte. Het blijft wel een investering voor lange termijn. Een goede, goed gewortelde boom van rond de 2.50 meter hoog zal rond de 25 euro gaan kosten. De boom heeft wel een jaar of drie nodig om na de aanplant goed te wortelen. Er zijn ook goed geënte variëteiten te koop.
Als de noten van de bomen vallen zijn ze rijp. Het is zaak de geoogste noten vervolgens snel te drogen. Als ze nog in de groene bolster zitten zet men er vaak een verfbrander op om die te drogen. Dan moet je dan om de vier tot vijf dagen herhalen. Heb je meer geduld, kan men ze ook in een net of jutezak in de buurt van een warmtebron hangen of een warme plek in de zon. De bolster wordt dan vanzelf zwart en is er dan gemakkelijk af te halen. De dop van de walnoten kan met een notenkraker of een houten hamer kapot worden geslagen. Ook door twee noten tegen elkaar aan te drukken barsten ze open.
De vliesjes moeten dan alleen nog verwijderd worden. De walnoot lijkt een beetje op de twee hersenhelften van een mens.
Vruchten bevatten Vitamine C en licht giftige glykoside ( maar vooral in de bolser van de vrucht). Door inwerking van drogen en lucht wordt dit gif chemisch omgezet en daarom zijn de noten eigenlijk niet giftig. Noten: 40 tot 60 % vette olie, lipide. Uit de noten geperste olie: Tricglyceride van Linol-, Linileen-,Myristine- en Laurine-zuur
EETBAAR
De groene bolster worden gebruikt om likeur te maken. Uit walnoten kan door koude persing mooie notenolie worden gewonnen, die alleen geschikt is voor koud gebruik (in de salade).
Walnoten kunnen in salades, brood, gebak, gerechten met vlees en wild gebruikt worden. Om zo te knabbelen zijn ze ook erg lekker.
RECEPTEN voor walnoot: kijk op www.nederlands-dis.nl
BIJZONDERHEID
Men zegt dat er niets onder een walnootboom groeit , maar dat blijkt niet waar te zijn. Maar door de glykoside die walnoot bevat zijn ze minder gevoelig voor insecten en bacteriën.
