KAMPERFOELIE

HET RIJK VAN DE KAMPERFOELIE

Even ten oosten van Nijmegen begint een bosgebied dat vroeger zich tot bijna het huidige Roergebied uitstrekte. Het huidige Reichswald of beter gezegd Rijkswoud is slechts een klein gedeelte dat nu nog rest van het machtige koningsdomein dat zich in de Karolingische tijd uitstrekte van voor Xanten tot Nijmegen. De hogere gedeelten heten nu nog Hochwald, terwijl het deel tussen Wyler en Groesbeek de naam Nederrijkswoud draagt. In de tiende eeuw heette dit gebied het Ketele-woud. De bewoners van de dorpen rond dit woud hadden het recht om hun vee (ketel = vee in het Indogermaans, vergelijkbaar met het huidige Engelse woord Cattle) in dit bosgebied te weiden. De Duitse keizers hielden rond 1000 na Christus regelmatig jachtpartijen vanuit Nijmegen in dit woud. Later kwam het in het bezit van de graven van Gelder, die het uiteindelijk doorverkochten aan de Kleefse vorsten. Tot de negentiende eeuw blijft het Nederlands de voertaal in deze streek. Vanaf 1828 wordt het onderwijs niet meer in het Nederlands gegeven. Zodat na 1870 de generatie die perfect Nederlands kon spreken en schrijven hier begon uit te sterven.

Zo ontstond een gebied dat wel bij Duitsland hoorde, maar nog steeds niet helemaal Duits is geworden. Een grensgebied vol historie, waar stille wouden ons tot een bezoek verlokken.

Even boven Goch begint bij Asperden het huidige Reichswald. Vanaf de Aspermühle kunnen wij langs de rivier de Niers een pad volgen in de richting van Kranenburg en Nijmegen.

Daar hadden de Romeinen tegen de hellingen naast de Niers een kamp gebouwd. Een kamp voor hulptroepen genaamd Calo. Een veilige plek om een reserve achter de hand te hebben tegen de invallende in de ogen van Rome ongeciviliseerde Germanen.

Volgen wij door dit gebied het ‘dikke monnikendal’, dan komen wij in een bosgebied, waar vroeger monniken een kluizenaarsbestaan zochten. Dat zij hun kluizenaarsverblijf bijna nooit meer verlieten, verbaast ons eigenlijk niet. Zo kwamen wij op onze speurtocht door dit gebied door een bosperceel. Moe van het lopen gingen wij op een rand met gras en varens zitten. Opeens werden wij ons bewust, hoe stil het hier was. Het mos, de varens en de vele kruiden geurden zachtjes, maar hierboven uit werden wij in een zoete geurwolk gevangen. Toen pas vielen ons de kamperfoeliebloemen op. Bijna elke boom was verpakt in kluwens kronkelende takken. Zoveel betoverde stokoude struiken bij elkaar hadden wij nog nooit gezien. De krachten van de vele planten dansten om ons heen. Wij zagen elfen in cirkels luchtig dansen en ook wij werden meegezogen in de klankloze geurmuziek.

Die avond hadden wij in onze kampeerauto een bosje kamperfoelie bloemen staan. Maar als je ons toen de vraag had gesteld of wij geloofden dat elfen bestaan, hadden wij overtuigd ja geantwoord.

Misschien is dat wel de reden, dat wij tot nu toe nooit meer dat bos zijn ingetrokken. 

   

KARDINAALSMUTS

Liefelijkheid en vreugde, plotseling begrip.

Kardinaalsmuts        Evonumus Europaeus        

Spindle(eng)   

Kardinaalsmuts is een inheemse, algemene boom. Groeit vooral in bosranden, houtwallen, heggen en dan vooral op kalkrijke gronden als bijvoorbeeld rivier- en zeeduinen. Kan tot 8 meter hoog worden, vaak in struikvorm. Opvallend is het purperrode herfstblad, maar vooral de (giftige)vruchten, die eerst groen later rood-roze in de vorm van een kardinaalsmuts met later uitpuilende fel oranje zaadrokken.

Hout is hard, gebruikt voor vleespennen en spoelen.

Bes is giftig, werkt zeer laxerend.

KASTANJE, TAMME

Tamme Kastanje

Bomen van elders

Tamme Kastanje      Castanea Sativa

Sweet Chestnut(eng)    Châtaignier(fr)

De tamme kastanje kan in een niet te dicht begroeid bosgebied en in parken of tuinen wel 30 meter hoog worden, met een zware stam met een omtrek van 9 tot 12 meter. Naarmate hij hoger wordt, begint de dikke, grijsbruine bast met zijn diepe groeven in prachtige spiralen om de stam te groeien.

De weeïg-geurende, lichtgele, katjesachtige bloemen komen uit na de bladeren, van juni tot augustus. De vruchten rijpen in één seizoen. De tamme kastanje is inheems in zuid Europa, noord Afrika en klein Azië.

KERS, ZOETE

Zoete Kers
INHEEMSE SOORTEN
oorspronkelijke variëteit – vrij zeldzaam

zoete kers of Kriek Prunus avium Cherry(eng) Cerisier(fr)


De Zoete kers ( prunus avium) is verwant aan de kerspruim/Prunus cerasifera. De kerspruim is een kleine doornloze boom, inheems in de Balkan, van max. 6 tot 8 meter. De bloesems zijn zuiver wit, iets groter dan die van de Sleedoorn (prunus spinosa), waarmee de kers soms verward wordt. Voortkomend als heggestruik en in houtwallen. Bloeit van eind februari tot begin april.
De zoete kers of kriek is een bladverliezende boom en inheems in Europa. De vruchten zijn vaak bitter, maar het is een van de voorouders van de meeste gekweekte kersen in Europa. Het hout is roodachtig bruin met een zeer recht vezelverloop. Het wordt gebruikt in de meubelindustrie en voor voorwerpen, die een recht boorgat vereisen, zoals pijpen en muziekinstrumenten. De boom is te vinden in heggen en bosjes. hoogte tot 18 meter. Bloemen wit, ontluikend half april, elke bloem 2,5 cm., in trossen op de scheut van het voorafgaande jaar. Vruchten 2 cm. doorsnede. Zij kunnen donkerrood maar ook licht van kleur zijn, de smaak varieert ook van bitter tot zoet. De bladeren met stelen aan de voorzijde rood en achterzijde geel, verkleuren in de herfst tot geel of rood.
De bast is roodachtig bruin en duidelijk getekend door lenticellen in horizontale lijnen en onderbroken door grote barsten.
In een pastorietuin in Noorddijk staat een zoet kers van 17 meter, met een omvang van 410 cm, welke rond 1885 gepland is.
Tot voor kort werd getwijfeld aan de oorspronkelijkheid van de zoet kers, maar in Oost Nederland en Zuid Limburg hoort hij zeker thuis. Vanwege het uitstekende hout komt de zoet kers in de bosbouw wat meer in de belangstelling.

KERS, GEKWEEKTE FRUITSOORT

KERSPRUIM

oude-prent-kerspruim

Een oude soort, die vroeger bij veel huizen en boerderijen stond is de KERSPRUIM

De kerspruim die oorspronkelijk waarschijnlijk in het Midden-Oosten en de Balkan voorkwam is waarschijnlijk een van de voorouders van alle pruimensoorten. Ook bij ons komt hij aangeplant en verwilderd voor. De boom werd vroeger veel in ons land aangeplant, maar wordt tegenwoordig weer veelvuldige geplant.

bloeiende kerspruim

LINDE

een zachte middagslaap in de zomer

DE LINDE Lime (eng)            Tilleul(fr)

Geslacht  Tilia  Familie  Tiliceae

Bladverliezende bomen met brede onregelmatig spitsgezaagd, spitsgetande bladeren, kleine geurige bloemen in bladschermen (schijntrossen) met een lang bladachtig schutblad op dezelfde steel.

Kleine ronde, gewoonlijk éénzadige vruchten. Bast glad, bij oude bomen vlak gegroefd. Tot ruim 30 meter hoog.



DE LINDE   BOTANISCH
De zomerlinde is een inheemse soort, waarvan de oorspronkelijke variëteit zeldzaam tot zeer zeldzaam is.
Grootbladige Linde      TILIA Plaruphyllos
De Linde is een bladverliezende boom met brede getande bladeren, kleine geurige bloemen en bijschermen, met een lang bladachtig schutblad op dezelfde steel, en kleine ronde éénzadige vruchten.
De grootbladige linde is inheems in Europa, de Kaukasus en Klein Azië. Veel aangeplant in Europa. Hoogte tot 41 meter. Bloemen (gelig) ontluikend tegen eind juni, elke bloem ongeveer 1,2 cm. lang. Vruchten donzig, ook ongeveer 1,2 cm, met 3-5 ruggen. Bladeren donker aan de bovenkant, vooral op de middennerf, de oksels van de nerven en de steel. Achterzijde bladeren licht-groen.
Schors donkergrijs met smalle barsten en ruggen.
 
In Nederland werd veelal de Hollandse Linde aangeplant.
Een bastaard tussen de Tilia Cordata en Tilia Platyphyllos ( Tilia x Europea ).
Hoogte tot 39 meter. Geurige bloemen verschijnen in begin juli. Een goed kenmerk ter onderscheiding zijn de loten gevormd aan de voet van de stam, die dichte bulten kunnen veroorzaken.
De bladeren op deze loten kunnen groot zijn.
Midden in het dorp Nuenen bij Eindhoven staat een zomerlinde met een omvang van 650 cm.
Deze is geplant tussen 1400 en 1600, dus zeker 400 jaar oud.
Op landgoed Beekvliet staat in Borculo (Gld) een grootbladige linde van 35 meter hoog.
 
De kleinbladige linde is een inheemse soort, waarvan de oorspronkelijke variëteit,
zeldzaam tot zeer zeldzaam is geworden.
Winter-linde       TILIA CORDATA
De Winterlinde of Kleinbladige Linde is inheems in Europa, de Kaukasus en Siberië.
Aangeplant in parken, tuinen en langs wegen. hoogte tot 30 m. Bloemen (geel) ongeveer 1,2 cm. doorsnede in begin juli. Gewoonlijk in gespreide bijschermen van 5 tot 10 cm. met een sterke zoete geur. Vruchten ongeveer 0,6 cm doorsnede. Bladeren kleiner dan bij de meeste andere lindesoorten, ongeveer 3,5 tot 7 cm. lang, van boven donkergroen en van onderen bleker, met bosjes roestkleurige dons in de oksels van de nerven aan de voet.
De schors is glad en grijs, bij oudere bomen donker grijs met grote barsten en schilfers.
Op het stuwwalgebied bij Oldenzaal in Twente vindt men nog oorspronkelijke winterlindes.
Grote bomen zijn van de winterlinde schaars:
bij het klooster van Ter Apel en in Twente onder de Lutte (omvang 560 cm).
Het hoogste exemplaar staat in Nederland in Haaren bij Kasteel Nemelaer ( 30 meter hoog).
 
Van een aantal boomsoorten, die ooit in Nederland vrij algemeen waren, treffen wij thans alleen nog maar relicten in houtwallen en boerenbosjes aan. Dit vooral in het oosten van het land.
Linde is daar één van. Hoe algemeen de linde ook is als snoeiboom voor de boerderij, als laanboom of als centrale boom op een dorpsplein, de inheemse linde is zeer zeldzaam geworden.
Er zijn twee soorten inheemse linde: de zomerlinde en de winterlinde.
Voor de bosbouw levert de linde thans weinig op, zodat de boom uit de bossen verdween.
Voor natuurbos is de linde zeer nuttig, omdat er veel diersoorten kunnen wonen.
Daarnaast verteert het blad vrij gemakkelijk, zodat onder linden allerlei soorten kruiden en planten groeien.
In Brabant en Zuid-Limburg vindt men nog een enkele monumentale zomerlinde: dorpsboom, laanboom of op een kenmerkende plaats, voorzien van een kruisbeeld. Op die manier is het oorspronkelijke genetische materiaal bij toeval bewaard gebleven.
Net over de grens bij Boertange staat de dikste (zomer-)linde van Europa op een stuk land dat vroeger bij kasteel van Heede hoorde, een boom met een stamomvang van 17 meter !!
 

Nuttig gebruik
Het zachte hout van de linde heeft thans zeer weinig handelswaarde, zodat de Linde geheel uit ons bos is verdwenen. Eeuwenlang was hij echter een onmisbare en waardevolle boom. Van de vezelrijke bast werden sandalen, matten en scheepstouw vervaardigd. Met de komst van hennep en vlas, die veel gemakkelijker te bewerken zijn, werd de linde hiervoor overbodig.
Takken en bladeren waren als voer van belang voor de overwintering van het vee.
Het blad werd vroeger ook als tabak gerookt.
Linde-hout is zeer geschikt voor houtsnijwerk en beelden.
Het schild van een ridder werd van lindehout gemaakt.
Voor zeer speciaal gebruik in verband met de typische eigenschappen van het hout is het voor onder andere tekenborden en pianotoetsen ook thans nog gewild.
Houtskool van lindehout is geschikt als tekengerei, voor medicinaal gebruik, maar ook voor de  bereiding van buskruit.
Ook wordt de houtskool gebruikt om voedsel te roken.
 
Linde-honing is nog steeds een gewild artikel; het wordt door velen als de lekkerste honing, die er bestaat, beschouwt. Lindebloesemhoning wordt gebruikt in likeur en geneesmiddelen.
Aftreksel van lindebloesem werkt algemeen rustgevend en verzachtend, speciaal voor de gevoelige en/of vette huid. Bij overdosering opwekkend.
Als kruiden-thee heeft het een koortswerend effect.



De linde is bij uitstek geschikt als laanboom.
Kunsthistorici hebben zich weleens laten verleiden tot de theorie dat de spitsbogige gothiek afgeleid zou zijn van de ongesnoeide lindelaan.
De linde laat zich gewillig snoeien en wordt als snoeiboom op velerlei wijze benut.
 



Medisch gebruik
Lindebloesem-thee is een klassiek middel na een te copieus maal. Het werkt tegen nerveuze spanning, slapeloosheid, en kinderen, die over hun toeren zijn. Het veroorzaakt zweten, waardoor het nuttig is bij verkoudheid, griep en hoofdpijn.